Onderweg naar Spanje, zoevend over de Route La Catalane, kom je er voorbij. Toch loont het de moeite om eens vóór de Pyreneeën linksaf te slaan. Daar, tussen de bergen en de Middellandse Zee, ligt namelijk een on-Frans stukje Frankrijk: Frans Catalonië.

Hoofdstad van de ansjovis

De bewoners hier zijn Frans, ze spreken Frans en eten Frans. Maar voelen zich Catalaans, hebben hun eigen keuken, eigen cultuur en eigen taal. “Nee, we hebben geen behoefte om ons niet af te scheiden, zoals de Catalanen in Spanje, maar we willen wel onze identiteit en eigenheid behouden”, vertelt Florent Roque (36). Hij is de vierde generatie ansjovisbereiders van Anchois Roque in Collioure. Het kustdorp tussen de bergen en de Middellandse Zee is volgens kenners ‘hoofdstad van de ansjovis’. En dus eet je hier ‘Anchois à la Catalane’, ansjovis op z’n Catalaans. Gezouten ansjovis met ingelegde paprika en een gekookt ei. Te proeven tijdens de gratis rondleiding met ‘dégustation’. In het winkeltje waar moeder Marie Roque de scepter zwaait kun je daarnaast nog tientallen andere variaties van ansjovis kopen.

Het licht van Collioure

Ooit was Collioure een welvarende vissersplaats. In de baai lagen tientallen Catalaanse vissersboten en het dorp telde zo’n dertig ansjovis- en sardine-verwerkingsbedrijven. In de tijd dat Collioure nog een vissersdorp was, ontdekte kunstschilder Henri Matisse de schoonheid van het dorp. Als je door de smalle straatjes, over de boulevard of het strand van Collioure loopt, snap je dat. Collioure mag dan op zich al een schilderachtig plaatsje zijn, het licht doet het ‘m. “In de vroege ochtend is alles hier roze. De lucht, de zee, het strand, de huizen. De zonsopkomst boven de Middellandse Zee zorgt ervoor dat de wereld rondom Collioure zachtgekleurd is. Het verklaart ook waarom je zoveel roze in het werk van Matisse ziet”, aldus gids Cléo. De Nederlandse gids uit Edam woont sinds een tijdje met haar zoon in het dorp van haar Frans-Catalaanse oma.  Als kind logeerde ze regelmatig in het kustdorp aan de Middellandse Zee en sindsdien heeft ze haar hart eraan verloren.

Klein Mont Martre

Matisse verbleef tussen 1905 en 1914 vaak in het dorp: “Toen was het een gewoon vissersplaatsje, met een grote vloot Catalaanse vissersboten, kleurrijke huisjes, platanen en een kasteel. Juist die eenvoudige schoonheid trok kunstenaars als Matisse aan. En als je het mooie licht en de fraaie kleuren hier ziet, dan snap je ze wel”. Van de visserij is niets meer over, dat stierf in de jaren ’60 uit. Van de dertig ansjovisbedrijven bestaan er nog twee. De typerende vissersboten werden met het verdwijnen van de visserij ritueel verbrand.  Er dobberen nog drie in het haventje van Collioure. “Tegenwoordig leeft men hier van het toerisme”, weet Cléo. Dat verklaart de grote hoeveelheid winkeltjes in de smalle straatjes van het dorp. Slechts twee straten verder, in het wijkje Le Mouré, zijn geen toeristen meer. “Ze noemen dit ook wel klein Mont Martre, het is een van mijn favoriete plekjes, hier speelde ik als kind wanneer ik bij mijn oma logeerde”. Als geen ander kent ze de weg en gidst ze de bezoeker via smalle straatjes en brokkelige trappen door het authentieke Collioure, ondertussen wijzend op replica’s van beroemde kunstwerken die overal in het dorp te zien zijn.

Frans Catalonië – geliefde plek voor kunstenaars

In het kielzog van Matisse kwamen heel wat andere kunstenaars naar het kustdorp en gaven het fauvisme, de expressionistische kunststroming die zich kenmerkt door felle kleuren, een boost. Ze kwamen vaak bijeen in hotel-café Les Templiers en betaalden hun rekening met een schilderij. Het hotel en het café hangen vol kunst, zo’n tweeduizend werken van onbekende en bekende schilders en beeldhouwers zoals Picasso, Manolo, Maillol en Zadkine. Les Templiers bestaat nog steeds, maar, zo vertelt Cléo: “Betalen met kunst is er niet meer bij. Het licht in Collioure is echter onveranderd en zal schilders, fotografen en andere kunstenaars blijven inspireren”.

Dorp van Picasso: Céret

Zo’n dertig kilometer westwaarts ligt nog zo’n kunstenaarsdorp: Céret. Het is niet zo verwonderlijk dat hier, in dit bergdorp in de Pyreneeën, een gerespecteerd Musée d’Art Moderne staat. Originele schilderijen van Chagall, keramiek van Pablo Picasso, beelden van Jaume Plensa (van de fontein ‘Love’ in Leeuwarden) behoren tot de vaste collectie. Verder heeft het museum voor moderne kunst spraakmakende tijdelijke exposities. “Picasso woonde geruime tijd in Céret en beroemde tijdgenoten zoals Braque kwamen regelmatig in dit dorp bijeen. Vaak zaten ze in het Grand Café en nog steeds zie je daar kunstzinnige types tijdens het ápero. Hier werden de eerste fundamenten voor het kubisme gelegd”, vertelt gids Renée. Niet dat het dorp er ook maar in de verste verte vierkant of blokkerig uitziet. Céret is met zijn talloze stegen, intieme pleinen, fonteinen, oude stadspoorten, arena en kleurrijke huizen juist heel weelderig. En dan die bomen!

Platanen en eau de source – typisch Frans Catalonië

Overal in Céret staan statige platanen. Sommige al meer dan vierhonderd jaar oud. “Ze filteren het zonlicht en zorgen voor een steeds wisselend kleurenpalet. We zijn erg zuinig op onze bomen”, Renée strijkt met hand over de gevlekte bast van zo’n oudje. Ze kent haar culturele dorp als geen ander en vertelt vol trots over de rijke culturele historie en het bijzondere watersysteem dat je overal in het dorp ziet. Voortdurend stroomt er water door de goten. “Dat is eau de source”, legt Renée uit. “Dit water komt uit de bergen. Het is de water’leiding’ voor bijna alle huishoudens hier in Céret. Je ziet het niet als je door de straten loopt, maar achter de huizen zitten grote tuinen. En met dit water besproeit men de planten en bomen. Ieder huis heeft zo zijn eigen gootje. Het is schoon en gezond water, je kunt het gewoon drinken”.  Je zou er dorst van krijgen, van dat klaterende water. Daarom zoeken we een plekje onder de platanen, op het terras waar ooit Picasso ook van zijn aperitief genoot.

Niet missen: de markt van Céret

Plan je bezoek aan Céret op een zaterdag. Dan is het marktdag waar veel bezoekers uit de hele regio op af komen. Door het hele centrum staan er marktkramen met de meest veelzijdige waren. Veel verse groenten, kruiden, noten, kaas uit de regio, maar ook veel non food en nijverheidsproducten.  Kom vroeg, want dan is het nog lekker rustig. In de zomermaanden kan het heel druk zijn. De markt duurt tot ongeveer twee uur ’s middags.

Tramontana – de wind van de bergen in Frans Catalonië

Met regelmaat steekt hij op: de Tramontana. Het is de wind uit de bergen die regelmatig voor een paar dagen de rust verstoort in Frans Catalonië. Het waait en stormt dan voor drie, vier dagen en daarna valt de wind weer weg. Wijnboeren vinden de wind prima: het zorgt ervoor dat de druivenstruiken mooi droog blijven. Maar soms gaat het heftig tekeer. Dan zijn de wind- en kitesurfers weer blij, want dat zorgt voor ideale surfomstandigheden in de Middellandse Zee.

Frans Catalonië

Ligging: in het uiterste zuidoosten van Frankrijk
Departement: Pyrénées-Orientales
Wijnstreek: Roussillion
Hoofdstad: Perpignan
Taal: Frans en Catalaans
Valuta: euro
Afstand: 1500 kilometer
Te bereiken: auto (Route La Catalane), trein (TGV naar Perpignan), vliegtuig (Perpignan)

MEER FRANS LEESVOER:

• Deze hotspots in Perpignan mag je niet missen.
• Voordat je in Frans Catalonië aankomt, kun je gaan fietsen in de Ardèche.
• De vermomde bergen in de Auvergne