Voor menigeen is Småland synoniem aan de grote bak met kleurrijke ballen. Toch is het veel meer dan de kinderspeelplaats van de geel-blauwe meubelgigant: het is de bakermat van Zweeds meubel- en glasdesign. Ik maakte een rondreis langs een aantal designlocaties in de zuid-Zweedse provincie. En ja, ook IKEA hoort daarbij.

Älmhult

Zodra we over de Øresundsbron – de Sontbrug, de beroemde ‘bridge’ tussen Denemarken en Zweden – zijn, is het nog twee uur rijden naar Älmhult, in de provincie Småland. Hier, in dit Zweedse stadje, opende Ingvar Kamprad in 1958 zijn allereerste IKEA-vestiging. Het enorme pand bestaat nog steeds. Sinds 2016 is er het IKEA Museum gevestigd. Een vrolijk museum met een serieuze ondertoon. Zweden was vroeger een arm land: mensen leefden in kleine huisjes op koude, rotsachtige grond die nauwelijks iets opleverde. De armzalige omstandigheden waarin ook de jonge Ingvar opgroeide, maakten hem vindingrijk. Al in 1943 begon hij zijn eerste handeltje. Hij noemde zijn bedrijfje naar zijn eigen naam, de naam van de boerderij waar hij woonde (Elmataryd) en zijn woonplaats (Agunnaryd): IKEA.

Tot op de dag van vandaag zie je de Zweedse roots van IKEA. De bekende gekleurde vloerkleden bijvoorbeeld. Nu gebruiken we ze ter decoratie, maar in de veertiger en vijftiger jaren was het voor de Zweden pure noodzaak om de kleine koude huizen te voorzien van zelf geweven kleden. Ook het praktische van IKEA en het wonen op een kleine oppervlakte vloeit rechtstreeks voort uit deze historie. Inklapbare kasten, uitschuiftafels, stapelbare meubels en opbergsystemen maken nog steeds deel uit van de collectie van de meubelgigant waar ‘democratisch design’ de filosofie is.

Bekijk hier hoe het IKEA Museum er van buiten én binnen uitziet.

Kosta

Het is niet zo vreemd dat in Zweden veel meubelmakers zitten: er zijn bomen genoeg. We rijden voor ons gevoel door een eindeloos bos via Växjö naar het oosten van Zweden. Bomen en dus hout ruim voorradig dus. En dat hout was ook onmisbaar voor de achttiende-eeuwse ‘glazenmakers’ in de regio. Die hadden het nodig om de ovens op te stoken. In 1742 startten twee Zweden een glasfabriekje in het dorpje Kosta. Kennis over het glasblazen hadden ze niet, daarvoor haalden ze de experts van die tijd uit het buitenland, uit de Bohemen. Wat begon als een fabriekje waar ze ruiten, glaswerk en flessen maakten, groeide in de eeuwen daarna uit tot een industrie met wereldfaam: Kosta Boda. Ondertussen hadden de Zweden de glasblaaskunst van de Bohemen afgekeken en tot in perfectie en op kunstzinnige wijze vervolmaakt.

Glasdesign

Nog steeds wordt er ‘bruksglas’ gemaakt, maar Kosta Boda is vooral bekend om de glaskunst. In de Kosta Boda-galerie annex mini-museum en in het nabijgelegen hotel kijken we dan ook onze ogen uit. Ook kunnen we de winkel op hetzelfde terrein niet weerstaan. Nu maar hopen dat de twee tassen met glasdesign de trip overleven. Dat het echt een vak is, dat glasblazen, komen we al snel achter tijdens een workshop van een heuse Kosta Boda-glasblazer. Het eindresultaat uit de oven gaat mee naar huis. Twee misbaksels staan nu verdekt opgesteld in huis. Maar ja: wel écht Kosta Boda, gesigneerd en al.

Glasriket in Småland

Kosta Boda is de oudste, grootste en bekendste glasfabriek in Zweden. Maar zeker niet de enige. Van de tientallen glasfabrieken die Småland ooit telde, zijn er nog dertien over. De meeste zijn te vinden tussen Växjö en Kalmar, de regio wordt daarom ook wel ‘Glasriket’ (Glasrijk) genoemd. We hobbelen over een bospad naar een van die overgebleven fabriekjes. Hier werkt een van de beste glasblazers ter wereld in alle rust aan zijn kunstwerken. Jan-Erik Ritzman was vijfentwintig jaar lang designer bij Kosta Boda, maar werkt al jaren voor zichzelf.

Zijn kennis deelt hij tijdens ‘glasblaas-colleges’ over de hele wereld, van Amerika tot China. We ontmoeten de glaskunstenaar in zijn atelier annex fabriekje in de bossen van Transjö, iets ten zuiden van Kosta. De prachtigste werken staan in het winkeltje, de minder perfecte – maar nog steeds beeldschone – liggen roemloos in de vuilnisbak: “Ik ben een perfectionist”, aldus Ritzman.

Värnamo

Na Kosta Boda wordt Värnamo op de navigatie in onze auto ingetikt. De stad ligt in het noorden van de provincie Småland en wordt gezien als het centrum van meubeldesign. Hier woonde en werkte de Gerrit Rietveld van Zweden: Bruno Mathsson (1907-1988), vijfde generatie meubelmaker, meester in functioneel design, ‘uitvinder’ van de singleband-zitting én architect van glazen huizen. In Nederland totaal onbekend en ik moet bekennen: ik kende de goede man ook niet. Maar wát een – voor die tijd – opzienbarende meubels heeft hij ontworpen.

Het Museum of Modern Art (MOMA) in New York nam zijn stoelen in de veertiger jaren al op in exposities. Zijn ontwerpen zijn oud maar zouden zo weer in je huis passen, als je van ‘functioneel zonder frutsels’ houdt. Zijn oude huis in Värnamo is nu een soort museum waar al zijn ontwerpen staan uitgestald. En het mooie is: sommige mag je gewoon uitproberen, zoals zijn beroemde ‘Pernilla’.

Net buiten Värnamo staan drie ‘schuren’, ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano. Hier is het designmuseum Syltan & Vandalorum gehuisvest. Naast moderne kunst en design uit binnen- en buitenland kun je er ook heel goed eten. Na een lunch met louter regionale ingrediënten, staat Källemo op het programma. Dit centrum voor avantgardistisch design is van recenter datum: het werd in 1980 opgericht. Motto: meubels moeten er niet alleen goed uitzien, maar ook een vriend in je huis zijn. De modernistische meubelstukken zijn niet bestemd voor een groot publiek, maar fraai en uniek is het zeker.

Hoewel het qua filosofie en prijsstelling mijlenver van de IKEA-ontwerpen staat, spreekt Källemo-manager Ago Kubar met respect over zijn Zweedse collega’s en hun democratisch design: “Dankzij IKEA hebben meer mensen design in huis. IKEA heeft Zweeds design internationaal op de kaart gezet en betaalbaar en toegankelijk gemaakt”.

Kijk dus maar ’s rond in je eigen huis. Grote kans dat je Zweeds design ontdekt.

Slapen en eten in Zweeds design – in Småland

PM & Vanner in Växjö

Per Bengtsson toverde een oud bankgebouw in het hartje van Växjö om in een designhotel met zwembad op het dak en een sterrenrestaurant. Bos, meer en weiland vormen de basis van de filosofie van de oprichter. Voor de inrichting van de hotelkamers werden materialen en meubels uit de omgeving gebruikt. In het restaurant worden regionale en biologische producten gebruikt. De voormalige kluis van de bank, onder in het gebouw, is nu een wijnkelder waar Per meer dan 20.000 flessen bewaard in de oude archiefkasten.

Magasinet in Kalmar

In een oud scheepsmagazijn uit 1920 aan de Ölandkade in Kalmar richtte designer Jangir Maddadi (13 jaar geleden uit Iran gevlucht) zijn restaurant in met zijn eigen, minimalistische ontwerpen. De maaltijden zijn samengesteld uit lokaal geproduceerde ingrediënten.

Scandic in Värnamo

De kamers van dit paar decennia oude designhotel in het centrum van Värnamo zijn ingericht door plaatselijke kunstenaars en meubelontwerpers. Details uit de vijftiger jaren zijn bewaard gebleven. Värnamo en omgeving staat bekend als ‘meubelparadijs’, vanwege de grote concentratie meubelontwerpers.

Toftalholm Herrgård in Vittaryd

Klassiek Zweeds design vind je in dit oude landhuis uit de negentiende eeuw, gelegen aan een meer. Je slaapt als een prins(es) een eet als een koning(in) in het bekroonde restaurant. Met sauna aan het water.

IKEA Hotell in Älmhult

Naast het IKEA Museum vind je het IKEA Hotell. De hotelkamer is basic ingericht met – uiteraard – IKEA-meubels, maar je kunt je kamer opfleuren met accessoires uit de gemeenschappelijke woonkamer en keuken die op elke verdieping te vinden is. Ook is er een restaurant en wasserette.